«Հայ իրականության մեջ ԼՂ-ի հիմնախնդրի լուծումը ծառայեցվում է որոշակի ներքաղաքական խնդիրների, իշխանափոխության նպատակների»

«ՄԵՐ ՕՐԵՐՈՒՄ ԳՈՐԾՈՒՄ ԵՆ, ԱՌԱՋԻՆ ՀԵՐԹԻՆ, ԷՆԵՐԳԵՏԻԿ ՇԱՀԵՐԸ»
«Իրավունքը de facto»-ի հարցերին պատասխանում է ԱԺ պատգամավոր ՎԻԿՏՈՐ ԴԱԼԼԱՔՅԱՆԸ
-Պարոն Դալլաքյան, խոսվում է ղարաբաղյան խնդիրը հասարակական քննարկումների միջոցով հրապարակայնացնելու մասին: Ի դեպ, 1998-ին, երբ Տեր-Պետրոսյանը ցանկանում էր հասարակական քննարկում ծավալել խնդրի շուրջ, հասարակությունը շատ իներտ գտնվեց: Այսօր վիճակը փոքր-ինչ այլ է, շատերի գլուխն է կարծես զբաղված Ղարաբաղով:
-Գիտե՞ք, այն օրերին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը խոսում էր մոտավոր փաստաթղթի մասին: 1997-ին նա մի քանի պատգամավորների հանդիպման էր հրավիրել` հարցի հետ կապված: Ինքս այդ պատգամավորների թվում էի, նաև Գեղամ Ղարիբջանյանն էր, Ջեմմա Անանյանը... Հանդիպումը տևեց մեկուկես ժամ: Բավականին բարդ խոսակցություն ծավալվեց: Տեր-Պետրոսյանը տեղեկացրեց, որ Լեռնային Ղարաբաղը կունենա սեփական սահմանադրություն, կունենա ոչ թե զինված ուժեր, այլ գվարդիա: Կետ կար նաև այն մասին, որ Ադրբեջանը, եթե որևէ օրենք ընդունում է, իսկ ԼՂ պառլամենտն այդ օրենքը չի վավերացնում, այն չի կարող տարածվել ԼՂ-ի վրա:
-Իսկ ԼՂ կարգավիճակն ինչպիսի՞ն էր:
-Կիսաանկախ: Կոնֆեդերատիվ, եթե կարելի է այդպես անվանել: Որոշակի դրույթներ վերցված էին Ալանդյան կղզիների մոդելից, բայց այդ ամենը պետք է քննարկվեր հասարակության, քաղաքական ուժերի կողմից: Սակայն քանի որ ԼՂ խնդիրը 1998-ին օգտագործվեց ներքաղաքական խնդիրներ լուծելու և Քոչարյանին իշխանության բերելու նպատակով, լուրջ քննարկումներ ԼՂ հիմնախնդրի հետ կապված, ցավոք, չծավալվեցին: Եվ, ընդհանրապես, որպես կանոն (սա ես կրկին ցավով եմ ասում), հայ իրականության մեջ ԼՂ հիմնախնդրի լուծումը ծառայեցվում է որոշակի ներքաղաքական խնդիրների, իշխանափոխության նպատակների:
-Այդ դեպքում, ի՞նչ եք կարծում` 1998-ի «ֆակտրը» կարո՞ղ է կրկնվել 2008-ին:
-Այսօր ևս երկրում կան քաղաքական ուժեր, որոնք կցանկանան նման փորձ անել, «որոշակի» գործողություններ իրականացնել: Բայց և միանշանակ է՝ միակ հարցը, որը քաղաքական գործիչների համար շահարկումների առարկա չպետք է դառնա` վերածվելով քաղաքական գործիքի, Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրն է:
-Ձեր կարծիքը ես կփոխանցեմ Ռոբերտ Քոչարյանին... դե, որովհետև նա էր 1998-ի հեղաշրջման կազմակերպիչն ու օգտվողը: Ճշգրտենք. երբ Տեր-Պետրոսյանը մի խումբ պատգամավորների ներկայացրեց այդ մանրամասները, Դուք համաձայնեցի՞ք նրա մոտեցումներին, թե՞...
-Կարող եմ խոսել լոկ իմ անունից. Տեր-Պետրոսյանի առաջ քաշած թեզերում կային հարցադրումներ, որոնք իմ կողմից ընդունելի էին, կային հարցադրումներ, որ չէին: Ի դեպ, քննարկումներն անչափ բուռն ընթացան, ես նստած էի Տեր-Պետրոսյանի կողքին, նա ծխում էր սիգարետ սիգարետի հետևից. գիտե՞ք` ինքը շա՜տ գեղեցիկ է ծխում, մեկ էլ տեսա` սիգարետներից մեկը նա «թարս» բռնել ու համառորեն փորձում է ֆիլտրի կողմից վառել ու վառել, բռնեցի նրա ձեռքից, նա զարմացած ինձ նայեց, ասի` պարոն նախագահ, հակառակն եք վառում:
-Դե, հիմա` ի՞նչ, պետք է Ձեզ խորհուրդ տանք` չնստե՞լ Սերժ Սարգսյանի կողքին, որովհետև, եթե հետևենք Ձեր բառերի ենթատեքստին, ապա դրան հաջորդում է հրաժարականը: Լավ, ինչո՞վ ավարտվեց Տեր-Պետրոսյանի հետ այդ հանդիպումը:
-Մենք չէինք կարող միանշանակ կարծիք հայտնել այն մոտեցումների վերաբերյալ, որոնք ներկայացրեց Տեր-Պետրոսյանը, որովհետև մեր ձեռքին փաստաթուղթ չկար: Նախագահը, ճիշտ է, մի քանի օրինակներ բերեց, բայց այդ օրինակներով ընդհանուր փաստաթղթի մասին պատկերացում կազմելը շատ դժվար էր. ցանկացած փաստաթուղթ ունի իր նրբերանգները, և, ինչպես ընդունված է ասել, սատանան, ի վերջո, միշտ էլ մանրամասների մեջ է լինում:
-Փաստորեն, նախագահ Տեր-Պետրոսյանը չկարողացավ Ձեզ «լրջացնել»` հասկանալու պահը: Ձեզ չհամոզեց:
-Ինձ` ոչ:
-Վերադառնանք այսօրվա հասարակական քննարկումներին ու «համոզումներին»:
-Կարծում եմ՝ հասարակական լայն քննարկումներ ծավալելուց առաջ ա) անպայմանորեն պետք է հրապարակվեն, այսպես կոչված, «մադրիդյան սկզբունքները», բ) պետք է հրապարակվեն այն բոլոր փաստաթղթերը, որոնք մինչ այժմ քննարկվել են:
Եվ, այնուհանդերձ, պետք է նկատի ունենալ նաև, որ աշխարհում չկա որևէ երկիր, ուր ամբողջ բնակչությունն զբաղված լինի քաղաքական խնդիրներ լուծելով: Օրինակ, երեք ու կես միլիոն հայությամբ բանակցություններ չեն վարում: Այսինքն` բոլորը պետք է գիտակցեն նաև հետևյալը. բանակցային գործընթացում կան գաղտնի պահեր ևս, ինչը շատ տրամաբանական է, և չեմ կարծում, որ ամեն ինչ պետք է հրապարակել: Բայց քննարկման առարկա հանդիսացող որոշակի փաստաթղթեր անպայմանորեն պետք է ներկայացվեն հանրության ուշադրությանը:
-Սպասե՞նք օրերս նման փաստաթղթերի` նկատի ունենալով հանգամանքը, որ որոշ փորձագետներ, այդ թվում և` առաջին նախագահ Տեր-Պետրոսյանը, պնդում են, որ մինչև տարվա վերջ կստորագրվի փաստաթուղթ:
-Կարծում եմ` Դուք, այդ թվում և` պնդում կատարող փորձագետները, հասկանում եք, որ գոնե այս պահին որևէ կոնկրետ փաստաթուղթ չկա: ՈՒշադրություն դարձրեք, որ փաստաթուղթ կոչվածն ունի մի քանի բաղկացուցիչ. դեկլարացիա, սկզբունքների վերաբերյալ փաստաթուղթ, ԼՂ հիմնախնդրի հայեցակարգի ընդունում և, վերջապես, չորրորդ` կոնկրետ փաստաթուղթ:
-Ձեր նշած` «step by step»-ում Ղարաբաղի մասնակցությունն ինչպե՞ս է արտացոլվում: Նույն փորձագետները կարծում են, որ մոսկովյան հռչակագրով սին դարձան սպասումները, թե Ղարաբաղը երբևէ կդառնա բանակցային կողմ:
-Չնայած մոսկովյան հռչակագրի առնչությամբ տարբեր մակարդակներում քննարկումներ ընթացան, այդ թվում և` ԶԼՄ-ներում, այնուհանդերձ, այն համապարփակ մեկնաբանման այդպես էլ չարժանացավ: Հարցի հետ կապված՝ ցանկանում եմ Ձեր ուշադրությունը հրավիրել հետևյալ հանգամանքի վրա. հռչակագրում նշված է` պետք է բանակցային հիմքում դրվեն իրավական այն փաստաթղթերը, որոնք մինչ այս ընդունվել են: Հիմա, օրինակ, իրավական փաստաթո՞ւղթ է 1994-ի բուդապեշտյան գագաթնաժողովի որոշումը, որտեղ Լեռնային Ղարաբաղը նույնպես կողմ է: Ասել է` այդ փաստաթուղթը նո՞ւյնպես պետք է դրվի բանակցային գործընթացի հիմքում: Զինադադարի մասին պայմանագրում նույնպես առկա է Ղարաբաղի ստորագրությունը: Երրորդ. ՄԱԿ-ի՝ մինչև 1994թ. ընդունված, ԼՂ-ի հետ կապված մի քանի որոշումներում նշված է` «հայկական ուժերը պետք է....». այսինքն, գրված չէ` «Հայաստանի Հանրապետության ուժերը պետք է», ինչն էլ նշանակում է` խոսքը վերաբերում է Լեռնային Ղարաբաղին, և, ուրեմն` ՄԱԿ-ն ընդունել է ԼՂ-ի գոյությունը: Չորրորդ. ԼՂ-ն Խորհրդային Միության կազմից դուրս է եկել հանրաքվեով, այսպես ասած` իդեալական ձևով, խորհրդային բոլոր օրենքներին համապատասխան: Իսկ դա նույնպես միջազգային փաստաթուղթ է: ՈՒստի ապագա բանակցությունների հիմքում պետք է դրվեն այս բոլոր փաստաթղթերը: Բայց ես միամիտ չեմ, ավելին` պատմաբան եմ և հասկանում եմ` որքան էլ փաստարկներն ուժեղ լինեն, այդ փաստաթղթում կա հակասություն: Այնտեղ նշված է` բանակցությունների հիմքում պետք է դրվեն իրավական փաստաթղթեր: Սա` մի կողմից: Մյուս կողմից` հիմնախնդիրը պետք է լուծվի քաղաքական ճանապարհով:
Հիմա` հարց. ինչպե՞ս կարող է պատահել, որ իրավական փաստաթղթերը դրվեն հիմքում, և հարցին տրվի քաղաքական լուծում: Չի կարող նման բան լինել: Ինչո՞ւ։ Որովհետև կարող է, ասենք, Հայաստանի համար բարենպաստ տասը իրավական փաստաթուղթ լինի, իսկ ուժային կենտրոնները որոշեն` քանի որ հարցը պետք է լուծվի քաղաքական ճանապարհով, իրավականը դնում ենք մի կողմ, և հարցը լուծում ենք «քաղաքական ճանապարհով»: Տեսա՞ք, որ փաստաթուղթն ունի բավականին խոցելի կողմեր:
-Մանավանդ որ ուժային կենտրոններն իրենց հերթին շատ են սիրում նավթ, գազ, ու ամենքը յուրովսանն ցանկանում են այդ գազե, նավթե վերմակը քաշել իրենց ոտներին:
-Այո, ցավալիորեն միջազգայնորեն ընդունված երկու սկզբունքները` տարածքային ամբողջականությունն ու ազգերի ինքնորոշման իրավունքը, որոնք իրավահավասար սկզբունքներ են, մեր օրերում չեն գործում: Այո, գործում են շահերը, առաջին հերթին, էներգետիկ շահերը: Գործում են երկակի ստանդարտները: Օրինակ, Կոսովոյի հարցում գործեց մի սկզբունք, Աբխազիայի-Օսիայի դեպքում` մեկ այլ սկզբունք. նկատի ունեմ երկու ուժային կենտրոնների առանձին-առանձին մոտեցումները: Ինչը նշանակում է, որ նույն միջազգային հանրությունը պրոբլեմ ունի՝ երկու հիմնարար սկզբունքների համադրման հետ կապված: Հետևաբար, միջազգային հանրությունը պետք է նոր սկզբունքներ որդեգրի` նման խնդիրներն ընդհանրական մոտեցումներով լուծելու համար:
-Միջազգային հանրությունը հենց լավ էլ ընդունել է այդ նոր մոտեցումը. դա կոնյունկտուրայի սկզբունքն է:
-Բոլոր դեպքերում, մոտ ապագայում ես շատ տեսական եմ համարում, որ ուժային երեք կենտրոնները` ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը, ԵՄ-ն, համաձայնության գան ԼՂ-ի և նրան հարակից տարածքների առնչությամբ, որն էլ կբավարարի և՛ Ադրբեջանին, և՛ Հայաստանին, և՛ Լեռնային Ղարաբաղին:
-ՈՒզում եք ասել` Սերժ Սարգսյանը հարատևո՞ւմ է. լոռեցիաբար եթե ձևակերպենք:
-Մեկնաբանությունները թողնում եմ Ձեզ: Ինչ վերաբերում է Սերժ Սարգսյանին, ապա եվրոպական հեղինակավոր լրատվամիջոցներին տված նախագահ Սարգսյանի հարցազրույցների առնչությամբ երկու դիտարկում կարող եմ անել. նա հայտարարեց` ԼՂ-ն չի կարող լինել Ադրբեջանի կազմում: Մեկ: Եվ երկրորդ` ԼՂ-ն պետք է ունենա անվտանգության միջազգային հստակ երաշխիքներ:
Վերջի համար էլ ասեմ. Հայաստանի առաջին, երկրորդ նախագահները չէին ընդունի, երրորդ նախագահն էլ երբեք չի ընդունի մի այնպիսի որոշում, որը կհակասի Հայաստանի Հանրապետության և Լեռնային Ղարաբաղի շահերին:
Զրուցեց Կարմեն ԴԱՎԹՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ